Ik heb goed nieuws voor sommigen van jullie en slecht nieuws voor anderen: je hersenen bereiken een piek vroeg in je levensverwachting; heel vroeg. De algemene consensus is dat onze cognitieve vaardigheden zich uiteindelijk volledig ontwikkelen rond de leeftijd van 22 jaar - daarna gaat het allemaal bergafwaarts. In werkelijkheid zijn de zaken niet zo zwart-wit. Volgens een studie over schaakspelers bereiken onze cognitieve vaardigheden een plateau rond 22 jaar en vervolgens een piek op 35-jarige leeftijd, waarna het langzaam afneemt tot de leeftijd van 40 jaar. Hoewel het mooi zou zijn te denken dat alleen schakers dit lot ondergaan, komen deze bevindingen overeen met waarnemingen van cognitieve veranderingen bij mensen naarmate zij ouder worden.
Hoe vindt deze achteruitgang plaats? Nou, er zijn verschillende redenen voor de bovengenoemde krimp van de grijze hersenmassa. De eerste is simpelweg neuronale celdood als gevolg van leeftijd. Een andere factor is de afnemende hoeveelheid neurotransmitters in ons systeem, waardoor actiepotentialen moeilijker worden doorgegeven en de neuroplasticiteit op lange termijn afneemt. Wat verder bijdraagt tot beide problemen is het verlies aan efficiëntie van de bloedvaten in de hersenen, waardoor delen van de hersenen onvoldoende zuurstof, glucose en chemische stoffen ontvangen. Deze afname in vasculariteit maakt het moeilijker om gifstoffen uit delen van de hersenen te verwijderen, waardoor het risico op de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer en een beroerte toeneemt. De eerste gebieden die door deze krimp worden getroffen zijn de prefrontale cortex, het striatum en de hippocampus. De hippocampus gaat het eerst verloren en episodisch geheugenverlies is het eerste waarneembare symptoom van cognitieve achteruitgang. Ironisch genoeg is een van de laatste gebieden die zich volledig ontwikkelen, de prefrontale cortex, ook een van de eerste die lijdt aan krimp van de grijze stof.
Het is echter niet allemaal kommer en kwel! Ten eerste kunnen we ons troosten door te begrijpen dat er een belangrijke tekortkoming is in studies over ouder wordende hersenen: het is onmogelijk om met alles rekening te houden. Er zijn tal van verzachtende factoren die onze levensduur en onze algemene gezondheid kunnen beïnvloeden, van fysieke factoren zoals het voedsel dat we eten en de hoeveelheid alcohol die we drinken, tot mentale factoren zoals ons algemene geluk en onze levenstevredenheid. Bovendien zien we elke dag voorbeelden van mensen die cognitieve achteruitgang lijken te trotseren, dus hoe kan het dat onze hersenen met de jaren krimpen? Eén reden is dat naarmate onze hersenen ouder worden, we beter worden in het rekruteren van netwerken. Uit een studie bleek dat de hersenen van ouderen eerder symmetrische gebieden van de hersenen activeren dan die van jongere deelnemers; bij episodische geheugentaken bijvoorbeeld, werd bij jongere deelnemers slechts in één hemisfeer van de prefrontale cortex activering gezien, terwijl oudere deelnemers in beide hemisferen activering vertoonden. Deze methode van netwerkrekrutering om dezelfde efficiëntie van een jonger brein te bereiken is een onderdeel van het concept cognitieve reserve. Hoe groter iemands zogenaamde "cognitieve reserve", hoe beter hij bestand is tegen de gevolgen van cognitieve achteruitgang, gemeten als hersenfunctie in tegenstelling tot hersenomvang. Cognitieve reserve is dus gebaseerd op het idee dat de hersenen actief proberen weefselverlies te compenseren met alternatieve methoden.
Hoewel er geen recept is om onze individuele reserve te ontwikkelen, zijn er enkele dingen die we allemaal kunnen doen. De eerste daarvan is onderwijs; onze geest draaiende houden en gedurende ons leven nieuwe vaardigheden leren draagt bij tot het versterken van neurale netwerkenen het ontwikkelen van nieuwe. Ook is aangetoond dat lichaamsbeweging de levensduur van zowel de hersenen als het lichaam bevordert, en in combinatie met goede, constante slaap en een evenwichtige voeding zou het risico op dementie op latere leeftijd aanzienlijk afnemen. Hoe vreemd het ook klinkt, regelmatig buiten onze comfortzone treden helpt ook om onze cognitieve reserve te vergroten. Nieuwe ervaringen bevorderen namelijk de neurogenese in onze hersenen, evenals andere systemische veranderingen in het lichaam, wat onze levensduur ten goede komt. Dus als iemand van jullie een excuus nodig heeft om op reis te gaan, het zou je cognitieve vaardigheden wel eens kunnen vergroten.
Auteur: Thomas von Rein
Referenties:
Peters R. Ageing and the brain. Postgrad Med J. 2006 Feb;82(964):84-8.
Stern Y. 2012. Cognitive reserve in aging and Alzheimer’s disease. Lancet Neurology. 11. 1006-1012.
Strittmatter A., Sunde U., Zegners D. 2020. Life cycle patterns of cognitive performance over the long run. PNAS. 117(44).
