Vorig jaar luisterde ik naar een van mijn medestudenten die uitlegde dat sommige mensen hun dromen kunnen controleren door te beseffen dat ze dromen. Ik raakte geïntrigeerd door deze vorm van dromen, beter bekend als lucide dromen. Het viel me op dat terwijl je droomt je letterlijk eindeloze mogelijkheden hebt om er structuur aan te geven en te doen wat je wilt! Om deze reden, zelfs als je het vorige artikel over lucide dromen al hebt gelezen, wil ik nog wat dieper ingaan op dit intrigerende idee van 'bewust zijn' terwijl je slaapt.
Naast mij raakten ook vele onderzoekers geïnteresseerd in het bestuderen van de de neurobiologie achter deze staat van bewustzijn en in het aantonen hoe het vrijwillig trainen van lucide dromen deze toestand kan veranderen. Het bleef echter moeilijk om deze droomtoestand te meten, omdat er tot de jaren 1970 geen instrumenten beschikbaar waren om dit objectief te meten. Het electrooculogram (EOG), een instrument om elektrische signalen op te vangen die worden veroorzaakt door vrijwillige oogbewegingen, maakte het voor het eerst mogelijk om dit te doen. Op basis van eerder onderzoek waaruit bleek dat deelnemers vrijwillig hun ogen in een bepaalde volgorde kunnen bewegen om aan te tonen dat zij op dat moment lucide dromen, ontstond het idee om deze vrijwillige oogbewegingen te meten door gebruik te maken van EOG. De meest gebruikelijke oog signaleringstechniek die momenteel in onderzoek wordt gebruikt is deelnemers te vragen om, wanneer zij zich realiseren dat zij dromen, snel twee keer achter elkaar naar links en rechts te kijken en dan terug naar het midden (links-rechts-links-rechts oogsignalen). In combinatie met subjectieve rapporten van de deelnemer waarin zij een lucide droom episode konden vermelden die de lucide en het meten van hun elektro-encefalogram (EEG) terwijl zij slapen vormt op dit moment de gouden standaard om objectief aan te geven of iemand lucide droomt.
De oog signaleringstechniek zoals gemeten door EOG in combinatie met EEG opende de poort naar het bestuderen van hersenactiviteit bij lucide dromers. Aanvankelijk dachten onderzoekers dat lucide dromen een verschijnsel was van de droom slaap oftewel remslaap (REM-slaap). Dit omdat lucide dromen meestal ontstaan tijdens dit type slaap. Onderzoek verschuift echter langzaam in de richting van de hypothese dat lucide dromen een hybride toestand is tussen wakker zijn en de REM-slaap. Onderzoekers zijn begonnen deze hypothese te onderzoeken door de elektrische activiteit van de hersenen te vergelijken wanneer iemand wakker is, in niet-lucide REM-slaap, en in lucide REM-slaap.
Een voorbeeld van een dergelijk onderzoek is een studie van Voss en collega's. Zij maten de EEG- en EOG-activiteit van 6 studenten aan de universiteit van Bonn, die in staat waren om lucide te dromen na het volgen van vier maanden wekelijkse training om te leren lucide te dromen. Interessant genoeg was de elektrische activiteit die bij deze 6 studenten werd gemeten tijdens de lucide REM-slaap niet vergelijkbaar met de elektrische activiteit die werd gemeten tijdens dat ze wakker waren of terwijl zij in niet-lucide REM-slaap waren. Normaal gesproken wordt de elektrische activiteit in de hersenen, wanneer je wakker bent, gekenmerkt door een hoge alpha activiteit (één van de elektrische hersengolven of oscillaties genoemd naar hun frequentie, andere voorbeelden zijn bèta, gamma, enz.) In deze studie toonden de onderzoekers aan dat wanneer studenten wakker waren, zij significant hogere alfa activiteit in hun hersenen hadden dan wanneer zij in lucide REM-slaap of niet-lucide REM-slaap waren. Bovendien was hun gamma activiteit significant hoger wanneer de studenten in lucide REM-slaap waren dan wanneer zij wakker waren of in niet-lucide REM-slaap.
Wat betekent dit, vraag je je nu misschien af? Normaal wordt een hoge alfa activiteit vaak geassocieerd met een toestand van wakende rust. Wanneer we lucide dromen zijn onze hersenen echter vrij actief, omdat we onze eigen droom moeten controleren. Dit zou kunnen verklaren waarom de gamma activiteit toeneemt tijdens de lucide REM-slaap en niet tijdens het wakker zijn of de niet-lucide REM-slaap. Deze toename van gamma activiteit werd vooral gezien in de frontale delen van de hersenen. Dit is in overeenstemming met het feit dat lucide dromen een droomtoestand is die gekenmerkt wordt door het herwinnen van hogere cognitieve vermogens, zoals het besef dat je droomt. Dit staat in contrast met niet-lucide REM-slaap, waar de neurale activiteit in deze gebieden is afgenomen, wat leidt tot visuele hallucinaties, emotionele ervaringen of je ziet jezelf willekeurig vechten met een draak zonder reden.
Volgens het hierboven beschreven onderzoek lijkt het vrij waarschijnlijk dat lucide dromen een hybride bewustzijnstoestand is, aangezien het meetbare verschillen in elektrische activiteit vertoont in vergelijking met wakker zijn en niet-lucide REM-slaap. Een review van Dresler en collega's wijst er echter op dat de meeste studies die lucide dromen onderzoeken, zoals de eerder beschreven studie, zeer weinig deelnemers hebben en dat replicatie van de bevindingen daarom moeilijk blijft. Met name de toename van het vermogen in gamma activiteit in de frontale delen van de hersenen kan worden beïnvloed door de oogbewegingen zelf. Dit maakt het voor onderzoekers moeilijk om deze toename van elektrische activiteit te interpreteren, aangezien het volledig uitfilteren van de invloed van deze oogbewegingen (nog) niet mogelijk is. Daarom kunnen we nog niet met zekerheid zeggen dat lucide dromen inderdaad een hybride bewustzijnstoestand is. Misschien dat we na een paar jaar en meer grootschalige EEG-studies met meer deelnemers dit mysterieuze fenomeen van lucide dromen kunnen ontrafelen.
Auteur: Joyce Burger
Illustratie: Joyce Burger
Referenties:
