Het is je vast wel eens opgevallen dat je mentale toestand en de bewuste ervaring van de wereld om je heen anders aanvoelen afhankelijk van de activiteit waarmee je bezig bent. Zo gaan bijvoorbeeld diepe concentratie, op het punt staan in slaap te vallen, dromen, of een 100-meter sprint lopen samen met verschillende "bewustzijnsmodi". Ook al is er geen duidelijke en universeel aanvaarde definitie voor het woord “bewustzijn”, kan het eenvoudigweg worden opgevat als een term om de waarneming van je fysieke en mentale ervaring te beschrijven. De verschillende "modi" die hierboven zijn genoemd, zijn voorbeelden van normale, gezonde bewustzijnstoestanden. Niettemin kun je ook andere soorten bewustzijnservaringen krijgen door meditatie, somatische en mentale ziekten, of drugsgebruik. In dit artikel zal ik me concentreren op de specifieke gewijzigde bewustzijnstoestand die veroorzaakt wordt door een specifieke klasse drugs, die hallucinogenen of psychedelica worden genoemd. Je hebt waarschijnlijk al gehoord van LSD of psilocybine, maar ik zal je laten zien hoe ze het menselijk brein beïnvloeden en hoe ze onze interne en externe waarnemingen kunnen veranderen.
Psychedelica en de hersenen
Psychedelische drugs vertegenwoordigen een klasse van psychoactieve samenstellingen die aanzienlijke veranderingen teweegbrengen in de waarneming, stemming en cognitieve processen. Deze overkoepelende term omvat een paar belangrijke stoffen, allemaal gevonden of afgeleid van natuurlijk voorkomende organismen. LSD is misschien wel de bekendste daarvan, en is afgeleid van een schimmel die op rogge groeit. Vervolgens is psilocybine een stofje die voorkomt in meerdere zogenaamde paddo's. DMT tenslotte, door velen beschouwd als de krachtigste drug, komt voor in planten, maar ook in mensen, in de pijnappelklier. Het gemeenschappelijke kenmerk van deze verschillende moleculen is dat ze allemaal serotonine 2A receptor (ook wel 5-HT2A receptoren genoemd) agonisten zijn. Gaan we te snel? Laten we een stapje terug doen en kijken hoe de hersenen communiceren.
Onze hersenen bevatten veel neuronen die signaalmoleculen afscheiden die andere neuronen beïnvloeden via een soort “chemische brug”, een synaps. De signaalmoleculen worden neurotransmitters genoemd. Je kent er misschien wel een paar, zoals dopamine, glutamaat, GABA, noradrenaline of serotonine. Elk van deze neurotransmitters wordt vrijgegeven en kan zich binden aan specifieke neuronen van dezelfde familie via receptoren op het oppervlak van het tweede neuron van de "brug", het post-synaptische neuron. Het serotoninesysteem, dat van belang is voor psychedelica, omvat 15 subtypes van receptoren. Omdat de eerdergenoemde klassieke psychedelica een chemische structuur hebben die sterk lijkt op die van de neurotransmitter serotonine, kunnen zij zich ook binden aan diezelfde serotoninereceptoren, met name aan de 5-HT2A. Wanneer men dus bijvoorbeeld een dosis LSD neemt, bootst de drug de serotonine na en bindt zich aan deze verschillende serotoninereceptoren, wat leidt tot een zeer complexe en nog niet volledig begrepen herstructurering van de hersenfunctie.
Uit het werk van verschillende onderzoekers, waaronder Dr. Carhart-Harris, blijkt dat psychedelica zorgen voor een verminderde activering in verschillende structuren van de hersenen die deel uitmaken van het "default mode network", die uit onder andere de thalamus, de cingulate cortex en de mediale prefrontale cortex bestaat. Deze gebieden zijn niet beperkt tot specifieke functies, maar fungeren eerder als belangrijke centra van informatie-integratie. Daarom kunnen ze worden vergeleken met ordebewakers of belangrijke instellingen die het systeem op een evenwichtige manier bij elkaar houden en controleren. Wanneer dergelijke structuren worden geremd, ontstaat er dus een soort chaos in de hersenen. Dit gebeurt door verhoogde functionele connectiviteit, een indicator van de intensiteit waarmee hersengebieden met elkaar interageren, tussen gebieden in de hersenen die niet vaak met elkaar communiceren, of in ieder geval niet op dezelfde manier. Uiteindelijk leidt dit unieke soort samenspel tussen hersenstructuren tot een groot aantal psychologische en subjectieve veranderingen die de normale staat van bewustzijn veranderen. Deze neurobiologische verklaring is echter te eenvoudig, en er moet nog veel ontdekt worden over de precieze werking van de hersenen in een psychedelische toestand.
Psychedelica en de geest
Zoals we in het eerste deel zagen verwijst bewustzijn naar de bewuste waarneming van interne en externe prikkels. Zoals je je kunt voorstellen na het lezen van deel twee, kan de daaropvolgende perceptie en interpretatie van iemands gedachten, gevoelens of omgeving radicaal veranderen wanneer de “ordebewakers” van de hersenen worden geremd, en daardoor vele hersengebieden op een andere manier gaan communiceren. Het belangrijkste instrument om iemands bewuste ervaring te beoordelen is de 5-dimensionale Altered States of Consciousness Questionnaire (5D-ASC). Zoals te verwachten bevat deze vijf overkoepelende dimensies: oceanische grenzeloosheid, visionaire herstructurering, angstige opheffing van het ego, auditieve veranderingen en vermindering van waakzaamheid. Ik zal hier alleen de eerste drie dimensies bespreken.
De eerste, oceanische grenzeloosheid, omvat gevoelens van eenheid (met de wereld of andere levende organismen), spirituele of religieuze ervaringen, of een gelukzalige toestand. Veel stammen in Latijns-Amerika bijvoorbeeld hebben eeuwenlang psychedelische ervaringen in hun cultuur ingebed. Sommige van hen organiseerden ook religieuze rituelen rond de consumptie van deze stoffen, en de in deze dimensie beschreven ervaringen liggen vermoedelijk ten grondslag aan dergelijke praktijken.
De meest bekende, visionaire herstructurering, verwijst in feite naar de visuele hallucinaties die tijdens een trip kunnen optreden. Maar er is meer dan dat. Zoals eerder beschreven, is de thalamus een van de hersenstructuren die door psychedelisch gebruik wordt geremd. De thalamus kan worden gedefinieerd als een knooppunt waar zintuigelijke informatie samenkomt. Hierdoor wordt alle input uit de buitenwereld (visuele informatie, geuren, geluiden, etc.) anders verwerkt door het psychedelische brein. Het kan er dus toe leiden dat verschillende zintuigen aan elkaar gekoppeld worden. Sommige mensen zeggen zelfs dat ze een kleur horen of een lied zien. Dergelijke ervaringen worden audiovisuele synesthesie genoemd.
Last but not least, kunnen gevoelens van angstige ego-ontbinding optreden door verminderde controle en cognitie, onthechting, of angst, en dus een "bad trip" veroorzaken. Aan een psychedelisch avontuur zijn belangrijke voorwaarden verbonden, en twee kritische variabelen die moeten worden gecontroleerd om het risico van acute negatieve psychologische effecten van klassieke hallucinogenen te verminderen, zijn de set en de setting. De set wordt gedefinieerd als de mindset of de voorbereiding van het individu op de psychedelische ervaring, met inbegrip van de persoonlijkheid en de huidige stemming. De setting omvat de sfeer en de fysieke, sociale en culturele omgeving waarin de gebruiker zijn ervaring beleeft.
Toekomstperspectieven
Ook al hebben psychedelische drugs een omstreden geschiedenis en zijn ze nog steeds controversieel, hun toekomst lijkt rooskleuriger dan ooit. Veel wetenschappers hebben hun potentieel onderzocht voor de behandeling van psychopathologische stoornissen die worden gekenmerkt door een verminderde communicatie tussen verschillende delen van de hersenen. LSD en psilocybine tonen bemoedigende bewijzen voor het verminderen van symptomen bij obsessieve-compulsieve stoornissen (OCD), verslavingen, depressie en angst. In de VS is MDMA reeds goedgekeurd voor de behandeling van PTSD en is zeer effectief gebleken. Bovendien heeft Australië onlangs het gebruik van psilocybine voor de behandeling van resistente depressie en van MDMA voor de behandeling van PTSS toegestaan. Er wordt nog meer onderzoek gedaan, maar de toekomst van behandelingen voor geestelijke stoornissen zal waarschijnlijk bestaan uit psychedelische stoffen.
Als dit onderwerp je heeft geïnteresseerd, moet je zeker ook dit artikel lezen: https://www.brainmatters.nl/trippende-terror-psychedelica-en-angst/
Auteur: Pablo de Chambrier
Referenties:
