Heb je uit vrije wil besloten om dit artikel te lezen? Of is je besluit het onvermijdelijke gevolg van interacties tussen hersencellen die verlopen volgens onwrikbare natuurwetten? Franse wetenschappers werpen nieuw licht op een klassiek onderzoek dat de vrije wil decennia geleden afdeed als een illusie.
Het idee dat de vrije wil in werkelijkheid niet bestaat, kreeg een neurowetenschappelijk fundament door experimenten van de fysioloog Libet in de jaren ’70 en ’80. Hij vroeg proefpersonen een polsbeweging te maken op een zelfgekozen moment. Al ruim een halve seconde voordat ze de eerste aandrang voelden om deze beweging te maken, zag Libet een afwijkend signaal op zijn EEG-apparatuur, die de elektrische activiteit in de hersenen mat. Er werd geconcludeerd dat de hersenen hun besluit al hebben genomen voordat we ons daarvan bewust worden.
Spontane activiteit
Franse onderzoekers onder leiding van Aaron Schurger zeggen nu dat er mogelijk toch iets anders aan de hand is. Volgens hen is de trigger om de spontane polsbeweging te maken het gevolg van onwillekeurige variaties in hersenactiviteit: ruis die altijd in het systeem aanwezig is. Ze denken dat een langzame opbouw van zulke spontane activiteit de verhoging in het EEG-signaal van Libet veroorzaakte. Dat betekent niet dat het besluit om de pols te bewegen al onbewust door het brein is genomen. Pas als de ophoping van ruis een bepaalde drempelwaarde overschrijdt, ontstaat de intentie om te bewegen.
Om die hypothese te testen, herhaalden Schurger en zijn team het klassieke experiment van Libet, en vroegen proefpersonen spontaan een handbeweging te maken wanneer ze dat zelf wilden. Daarnaast lieten de onderzoekers op willekeurige momenten ook tonen horen waarna de beweging direct moest worden uitgevoerd.
Kleine kans
In de gevallen dat proefpersonen heel snel op de toon reageerden, bleek in hun EEG-signaal al een langzame opbouw van hersenactiviteit te zien. Vermoedelijk konden ze daardoor na het horen van de toon sneller beslissen om te bewegen. Die opbouw moet volgens Schurger in de meeste gevallen het gevolg zijn geweest van toevallige fluctuaties, aangezien de kans dat een spontane beslissing samenviel met een toon, zou namelijk erg klein zijn. Kortom, er lijkt een andere (misschien wel aannemelijke) verklaring te zijn voor de bevindingen van Libet: Bij de afwezigheid van betekenisvolle signalen/redenen om te bewegen (zoals het horen van de toon), zou het goed kunnen dat deze spontane hogere activiteit de doorslag geeft om de beslissing te maken de pols te bewegen.
Hard bewijs voor het bestaan van vrije wil is nog steeds niet gevonden. Aaron Schurger laat alleen zien dat er ook een andere verklaring mogelijk is voor de resultaten van Libet. Wetenschappers zijn het dus nog steeds niet eens over of vrije wil wel of niet bestaat en een eenduidig antwoord op deze vraag kunnen wij jullie niet geven. U bent dus vrij uw eigen standpunt hierover in te nemen (of niet)?
Auteur: Daan Schetselaar (aangepast door Pauline van Gils)
Referenties:
