In 1969 gaf de neuroloog Oliver Sacks het experimentele geneesmiddel Levodopa (L-DOPA) aan patiënten die leden aan encefalitis (hersenontsteking). Deze patiënten vertoonden symptomen van de ziekte van Parkinson en zaten al tientallen jaren vast in hun eigen lichaam, niet in staat om te bewegen of te spreken. Wonderbaarlijk genoeg was het medicijn een succes en de patiënten kregen veel van hun eerder verloren vaardigheden terug; ze konden weer bewegen en praten zoals voorheen. Dit veroorzaakte een revolutie in de behandeling van de ziekte van Parkinson en een link werd gelegd tussen de ziekte van Parkinson en de neurotransmitter dopamine. L-DOPA is namelijk het stofje waaruit dopamine wordt gemaakt.
Hoe helpt dopamine parkinson-patiënten?
De ziekte van Parkinson is een vorm van dementie die vooral het motorisch functioneren aantast. Patiënten hebben voornamelijk last van trage bewegingen, trillen en stijfheid. Bij de ziekte van Parkinson neemt dopamine af in meerdere gebieden van de basale ganglia. Deze gebieden zijn allemaal betrokken bij verschillende functies, van beweging tot uitvoerende functies (waarbij het gaat om taken zoals planning, inhibitie, aandacht en meer). De afname van dopamine is echter ongelijk verdeeld over deze gebieden, waarbij in de motorische gebieden de grootste afname aan dopamine is te zien. Wanneer L-DOPA wordt ingenomen, verhoogt het de dopamine niveaus in de motorische gebieden zoals het putamen, een specifiek gebied van de basale ganglia. Als gevolg daarvan voelen patiënten een vermindering van de moeilijkheden die ze ondervinden bij het bewegen.
Heeft het toedienen van dopamine aan Parkinson patiënten gevolgen?
Het is belangrijk om te weten dat de ziekte van Parkinson geen grote afname van dopamine in alle gebieden van de hersenen veroorzaakt. L-DOPA helpt specifiek bij het verminderen van bewegingsmoeilijkheden door het verhogen van dopamine in brein regio’s waar dopamine levels standaard lager zijn, maar L-DOPA kan ook leiden tot een overdosis dopamine in andere brein regio's die niet betrokken zijn bij het sturen van beweging. De relatie tussen cognitieve prestaties en dopamine kan worden weergegeven als een omgekeerde U-vorm, waarbij te weinig en te veel dopamine de cognitieve prestaties kan verminderen, afhankelijk van de hoeveelheid dopamine die er standaard aanwezig is. De grafiek laat zien dat de prestaties op sommige taken (Taak B) toenemen bij hogere dopamine, terwijl de prestaties op andere taken afnemen (Taak A). De horizontale zwarte pijl geeft aan hoe een dopamine-verhogend medicijn, zoals L-DOPA, de prestaties positief kan beïnvloeden (Cools & D'Esposito, 2011).
Bij de ziekte van Parkinson neemt de hoeveelheid dopamine in de gebieden van de basale ganglia zoals het ventrale striatum en de nucleus caudatus minder af. Omdat de standaard levels dopamine hier dus hoger zijn dan in het putamen, kan L-DOPA in deze gebieden dus een overdosis aan dopamine teweegbrengen en hierdoor tot cognitieve achteruitgang leiden. Voorbeelden hiervan zijn: visuele hallucinaties, afleiding of problemen ervaren rondom het nemen van beslissingen.
De patiënten van Oliver Sacks reageerden niet allemaal goed op het medicijn. Hoewel de eerste reacties van alle patiënten positief waren, kon de effectiviteit van het medicijn op de lange termijn niet worden gegarandeerd. Dit komt doordat dopamine een belangrijke neurotransmitter is die betrokken is bij meerdere functies in de hersenen. Daarom zou het aanpassen van het algemene dopamineniveau meerdere bijwerkingen op verschillende gebieden veroorzaken. Veel van zijn patiënten hadden moeite om om te gaan met de psychologische, emotionele en omgevingsfactoren die gepaard gingen met het ontwaken uit de decennialange coma. Leonard L. reageerde bijvoorbeeld erg goed op L-DOPA, maar werd er na zes weken erg gevoelig voor. Dit vertelt ons ook dat elk individu zijn eigen niveau van gevoeligheid en tolerantie heeft voor een medicijn. Hoewel dit een zeer extreem geval is, is het een goed voorbeeld dat één medicijn geen wondermiddel kan zijn voor welke ziekte dan ook.
Zijn er andere behandelingen voor de ziekte van Parkinson?
Hoewel er nog steeds geen genezende behandeling is voor de ziekte van Parkinson, blijft L-DOPA de meest effectieve behandeling om de levenskwaliteit van patiënten te verbeteren. In specifieke gevallen kan een operatie of gedragsbehandeling nuttig zijn. Diepe hersenstimulatie is bijvoorbeeld een procedure die meestal wordt gebruikt voor patiënten die symptomen vertonen die niet onder controle kunnen worden gehouden met medicatie. Bij diepe hersenstimulatie worden elektroden in de hersenen geïmplanteerd die de motorische aspecten van de ziekte controleren. Het is zeer effectief gebleken en kan soms ook de niet-motorische symptomen verbeteren.
Omdat het onderzoek naar diepe hersenstimulatie nog gaande is, richten de meeste therapieën zich op het verbeteren van de levenskwaliteit van patiënten. Meestal gaat het om een combinatie van medicatie, gedragstherapieën en psycho-educatie over de ziekte. Uiteindelijk is de ontdekking van het verband tussen dopamine en de ziekte van Parkinson belangrijk geweest voor het begrijpen van deze ziekte. Het is belangrijk om bij de behandeling van een gecompliceerde ziekte als parkinson rekening te houden met meerdere factoren, zoals de omgeving en de psychische toestand van patiënten.
Auteur: Aisha Humaira Waldi
Referenties:
