Weet je nog wat jouw goede voornemen was dit jaar? Is het gelukt? De kans is groot dat dat niet is gelukt, dit is waarom.
Er zijn drie elementen die nodig zijn om ons gedrag te veranderen. Ten eerste moet je lijden. Dit klinkt hard, maar het betekent dat je echt voelt dat je moet veranderen. In zekere zin moet je lijden als gevolg van je huidige gedrag. Hierbij hoort ook dat je weet dat er alternatieven zijn. Ten tweede moet je de discipline hebben om je eigen gewoonten te onderdrukken en sociale druk te weerstaan. Ten derde moet je weten dat het probleem, en vooral de oplossing, bij jou ligt. Jij bent degene die moet veranderen. Als je een van deze elementen mist, zal je waarschijnlijk je gedrag niet veranderen.
Het is ergens best logisch dat als iemand geen probleem ziet, die ook niet wil veranderen. En waarom zou die? Het antwoord op die vraag is net wat anders als we het bekijken vanuit de context van een revalidatiecentrum voor mensen met hersenletsel.
Sommige mensen met hersenletsel hebben moeite te herkennen dat, of hoe, ze veranderd zijn. Dit wordt verminderd inzicht genoemd. Dit zorgt vaak voor overmoed. Mensen denken bijvoorbeeld dat ze weer terug kunnen naar hun fulltime baan, terwijl dat duidelijk nog te veel is. Het kan zelfs gevaarlijk worden als mensen bijvoorbeeld denken dat ze klaar zijn om auto te rijden, maar op de snelweg overprikkeld raken als er iets onverwachts gebeurt en bevriezen of in paniek raken. Typische dingen die patiënten met verminderd inzicht zeggen zijn "ik heb geen probleem", "ja, maar..." en dan een externe reden geven waarom iets niet goed is gegaan, of ze willen er helemaal niet over praten.
De patiënt mist hier duidelijk één (of meerdere) van de drie belangrijke elementen voor gedragsverandering. Ze voelen namelijk niet dat ze moeten veranderen of zien niet dat de oplossing bij henzelf ligt. Voor familieleden en therapeuten kan dit heel frustrerend zijn, omdat zij zien dat het niet goed gaat en willen helpen, maar het gevoel hebben dat de persoon niet luistert. Dit zijn perfecte ingrediënten om vast te lopen in het gesprek en in een touwtrekkerij terecht te komen.
Waarom hebben mensen met hersenletsel soms verminderd inzicht?
We weten nog niet precies hoe dit verminderd inzicht ontstaat, maar er zijn mogelijk verschillende manieren. Mensen kunnen na een hersenletsel problemen hebben met allerlei hersenfuncties. We kunnen inzicht zien als een van die hersenfuncties. Het lijkt erop dat netwerken met onder andere de anterieure cingulate cortex, posterieure cingulate cortex, en frontaalkwab hier belangrijk bij zijn. Het kan zijn dat het hersenletsel een gebied of de verbindingen in dit netwerk beschadigt. Dit uit zich vervolgens als verminderd inzicht in de kliniek. Een tweede pad is dat mensen na een hersenletsel hun sterke en zwakke punten opnieuw moeten leren kennen. Dit kost tijd omdat mensen zichzelf in allerlei situaties moeten plaatsen om te weten of ze dingen nog kunnen of niet. Een verkeerde afweging kan ook in de kliniek worden gezien als een verminderd inzicht. Een derde pad is meer psychologisch. Een hersenletsel gaat vaak gepaard met een traumatische gebeurtenis. Het is heel normaal dat mensen psychologische reacties hebben op zulke grote levensgebeurtenissen. Sommige mensen hebben ontkenning als copingmechanisme. Dit betekent dat ze de gevolgen van hun hersenletsel niet meteen kunnen erkennen.
De vraag blijft hoe we iemands inzicht het beste kunnen verbeteren. Verschillende behandelingen lijken inzicht in eigen functioneren te vergroten maar het is onduidelijk wat het beste helpt. Hopelijk wordt dit ontdekt in toekomstig onderzoek! Dit is namelijk heel relevant in de revalidatiezorg na een hersenletsel, maar waarschijnlijk ook voor mensen zonder hersenletsel bij het maken van goede voornemens op oudejaarsavond.
Auteur: Anneke Terneusen
