In het afgelopen decennium hebben de wereld en met name jongere generaties zich steeds meer ingezet voor het verbeteren van ons mentale welzijn, of dat nu in de vorm van meditatie, ademhalingsoefeningen of therapie is. Naarmate dergelijke ontwikkelingen zich verspreiden en trends komen en gaan, zijn er zenders (zoals wij) die zoveel mogelijk mensen willen informeren over methoden of leerstellingen die zij in de praktijk hebben toegepast, in het geval van therapeuten, of hebben geleerd, zoals patiënten of studenten. Er kan echter een punt komen waarop te veel informatie zonder begeleiding schadelijk wordt, en het te veel analyseren van je gedachten je stemming, stress en algehele gezondheid kan verslechteren.
“Piekeren” wordt al lange tijd in verband gebracht met “zorgen maken” als symptomen van gegeneraliseerde angststoornissen. In de afgelopen twintig jaar is er echter een klinisch onderscheid ontstaan en is duidelijk geworden dat piekeren niet alleen veel voorkomt bij psychische stoornissen, maar ook bij de bredere bevolking. Piekeren is het “herhaaldelijk, langdurig en terugkerend negatief denken over zichzelf, gevoelens, persoonlijke zorgen en verontrustende ervaringen” (Watkins, 2008). Het is dan ook logisch dat naarmate we ons collectief meer bewust worden van onze gedachten, emoties en reacties, we daar kritischer op kunnen worden en in de valkuil kunnen trappen om daarover te blijven piekeren.
Waar piekeren een probleem wordt, is dat het vaak negatief is en dat dit emotionele aspect onze gedachten en gevoelens nog erger maakt. Stel dat je je op een bepaalde dag een beetje down of neerslachtig voelt; dan is het goed om je bewust te zijn van je eigen emotionele toestand en gezonde copingmechanismen te hebben waar je op terug kunt vallen om je emoties te reguleren. Als je echter te veel tijd en mentale energie besteedt aan het denken over de symptomen van je sombere stemming, of de oorzaken, omstandigheden, resultaten of toekomstige gevolgen daarvan, ontstaat er een sneeuwbaleffect dat je sombere stemming versterkt en verlengt; dit is piekeren in de praktijk.
Een uitgebreid overzicht van de literatuur over piekeren, gepubliceerd in 2020, identificeerde vier belangrijke gevolgen van piekeren:
Aangezien ons driemaandelijks thema volledig in het teken staat van stress, zal ik niet op alle hier genoemde punten ingaan, maar als je nieuwsgierig bent, geven dit artikel en de video over dit onderwerp een goed beeld van de mechanismen en gevolgen van elk punt. Niettemin zijn de effecten op stress en somberheid fascinerend en reiken ze verder dan klinische stoornissen, zoals PTSS, tot de dagelijkse pieken en dalen die we allemaal ervaren.
In studies naar de fysieke en psychologische effecten van piekeren op stress is over het algemeen gebleken (hoewel niet in alle studies, afhankelijk van hoe stress werd gemeten) dat piekeren de cortisolrespons in situaties met hoge stress boven de gebruikelijke piek verhoogt, ook op minder stressvolle dagen Langdurig piekeren verlaagt de snelheid waarmee het cortisolniveau weer daalt. Bovendien draagt piekeren bij aan aanhoudende stress door ons aanpassingsvermogen te verstoren; de negatieve toon van piekeren leidt tot een pessimistische kijk op de dingen. De auteurs concludeerden dat piekeren het oplossen van problemen en het vermogen om contextuele veranderingen op te merken, belemmert. Door dit toegenomen pessimisme zijn mensen minder geneigd om vrienden op te zoeken, terwijl dit helpt om te ontstressen, of om problemen constructief aan te pakken en alternatieve oplossingen te zien, wat leidt tot aanhoudende chronische stress, omdat de problemen worden uitvergroot en overweldigend lijken.
Opvallend is dat de meeste onderzoeken naar piekeren gebaseerd zijn op zelfrapportage, omdat onderzoekers mensen moeten vragen om hun gedachten en gevoelens te evalueren, aspecten die niet objectief kunnen worden gemeten. Door zelfrapportage wordt duidelijk dat veel mensen die piekeren geloven dat het een nuttige eigenschap is, die hun stemming verbetert en helpt bij het oplossen van problemen, ondanks wat het bewijs aantoont. Piekeren als een manier van reflectie op zichzelf kan niet alleen maar slecht zijn.In een paper uit 2012 werd een onderscheid gemaakt tussen positieve en negatieve vormen van piekeren. De positieve vorm, ‘reflectief nadenken’ genoemd, verwijst naar iemands vermogen om na te denken over manieren om zijn stemming te verbeteren De negatieve, ‘depressief piekeren’, zijn de eerder genoemde negatieve terugkerende gedachten zoals gedefinieerd door Watkins.
Hoe kun je van depressief piekeren naar reflectief nadenken gaan? Aangezien de negatieve emoties van piekeren het belangrijkste onderdeel zijn van depressief piekeren, is het goed reguleren van emoties de eerste stap. Voorbeelden zijn ademhalingsoefeningen, meditatie, creatieve of sportieve hobby's en alles wat je in staat stelt om je emoties te verwerken of je volledig te storten op de activiteiten die je onderneemt. Door de negativiteit van piekergedachten te verminderen en ze gewoon als ‘gedachten’ in neutrale zin te observeren, wordt het gemakkelijker om veranderingen in je omstandigheden te zien en creatief na te denken om problemen op te lossen, wat allemaal stress verlicht en je vertrouwen in je eigen kunnen vergroot. Al met al creëert dit een positieve feedbackloop en word je beter in het beheersen van je stress en emoties, waardoor je gezonder wordt.
Auteur: Thomas von Rein
