"Ik snap niets van wiskunde..." " Ik heb een dominante rechterhersenhelft."
Ik weet zeker dat je minstens één keer in je leven van deze populaire theorie hebt gehoord. Misschien heb je zelfs het recente artikel van Brainmatters gelezen met de titel "Linksbreinig, rechtsbreinig of “beiden-breinig”?", waarin de oorsprong van de mythe grondig wordt uitgelegd.
Om het kort samen te vatten, ontstond dit idee van dominante hersenhelften rond het jaar 1980 na de publicatie van het werk van Dr. Roger W. Sperry, waarvoor hij in 1981 een Nobelprijs ontving. In zijn werk toonde Dr. Sperry aan dat sommige specifieke cognitieve functies voornamelijk worden aangestuurd door één hersenhelft. Dit werd destijds als baanbrekend beschouwd, omdat het in directe tegenspraak was met het klassieke idee van perfect symmetrische hersenen. Beetje bij beetje won de theorie aan terrein, werd ze minder wetenschappelijk en werd ze vereenvoudigd en gepopulariseerd tot het punt waarop ze onze Pinterest moodboards en Instagram filmpjes bereikte.
Tegenwoordig is het niet ongewoon om te horen dat mensen de linkerkant van de hersenen associëren met logica, taal, getallen en analytisch denken en de rechterkant met intuïtie, emotionele intelligentie, verbeelding en creativiteit. Op dezelfde manier worden linkshandigen soms beschouwd als academisch begaafder dan de rechtshandige meerderheid. Maar is het echt zo eenvoudig? Kunnen de hersenen op zo'n bepaalde zwart-witte en drastische manier verdeeld worden?
Het kunstige brein
“Kunst” kan worden gedefinieerd als een product van menselijke creativiteit. Het is een vaardigheid die geleerd kan worden door studie, oefening en observatie. Kunst verandert dus voortdurend en impliceert evolutie en verbetering. Het creatieve proces kan worden onderverdeeld in veel verschillende stappen: het bedenken en verfijnen van het idee, planning, uitvoering, kwaliteitsbeoordeling, enzovoort…. Dit alles wordt gecoördineerd door meerdere hersengebieden.
Laten we als voorbeeld het maken van een portret van een dierbare nemen. Om dit schilderij te maken, worden verschillende hersengebieden geactiveerd. De visuele cortex wordt geactiveerd om het uiterlijk van de persoon weer te geven, de kleine hersenen voor motor controle en verbeelding, de frontale cortex voor de besluitvorming en uitvoering, en het limbisch systeem voor de regulatie en verwerking van emoties en het geheugen. De motorische cortex begeleidt vervolgens de hand tijdens het schilderen en ga zo maar verder. Dit zijn slechts enkele van de vele hersengebieden die nodig zijn om het gewenste product te bereiken, waarvan de meeste in beide hersenhelften aanwezig zijn.
Volgens de theorie van de rechter- en linkerhersenhelft worden creativiteit en kunst meer geassocieerd met de rechterhersenhelft vanwege hun sterke esthetische en emotionele componenten. Kunst wordt inderdaad bewonderd en staat erom bekend emoties op te roepen. Eén van de beroemdste voorbeelden is Edward Munch's Skrik (in het Nederlands bekend als "de schreeuw"). Als je naar dit schilderij kijkt, is het onmogelijk om de emotionele nood die het schilderij probeert over te brengen niet te herkennen en te voelen. Maar, zoals in de loop van de geschiedenis is gebleken, kan kunst ook worden gebruikt om politieke overtuigingen over te brengen, te beargumenteren en mensen hiervan te overtuigen. Dit zijn verschillende handelingen die meer worden geassocieerd met de linkerhersenhelft. In de 20e eeuw stelde Otto Dix, een Duitse schilder, de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog aan de kaak en bekritiseerde hij de nazi's tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zijn kunst was voor hem een manier om zijn trauma's uit te drukken en een anti-oorlog boodschap over te brengen.
Creativiteit kan niet beperkt worden tot één hersengebied, maar lijkt meer een samenspel te zijn van een groot aantal verschillende hersenstructuren in beide hersenhelften. Hiermee zien we al wat haarscheurtjes optreden in de theorie dat creativiteit voornamelijk geassocieerd wordt met alleen de rechterhersenhelft.
Skrik door Edward Munch,1893 & Sturmtruppe geht unter Gas vor door Otto Dix, 1924
Moderne neurowetenschappen versus de mythe over de linker- of rechterhersenhelft
De moderne neurowetenschappen en de ontwikkeling van realtime neuroimaging hebben onderzoekers ertoe gebracht het creatieve proces bij gezonde en zieke mensen te onderzoeken en hebben antwoord gegeven op de brandende vraag: "Linksbreinig, rechtsbreinig of “beiden-breinig”?".
Met name functionele Magnetic Resonance Imaging (fMRI) heeft tot een enorme vooruitgang geleid op dit gebied doordat het mogelijk werd om de hersenen op elk moment en tijdens specifieke taken van patiënten te bestuderen. Uiteindelijk zijn er op deze manier actieve hersengebieden geïdentificeerd die betrokken zijn bij het creatieve proces. Hoewel het waar is dat de linker- en rechterhersenhelft verschillend geactiveerd kunnen worden afhankelijk van de taken, waarbij de rechterhersenhelft meer geassocieerd wordt met visualisatie en conceptualisatie, vertoonden kunstenaars een minder uitgesproken dominantie voor één hersenhelft specifiek. De belangrijkste hypothese om dit verschil te verklaren is gekoppeld aan leren en de plasticiteit van onze hersenen. Leren maakt het namelijk mogelijk om synaptische verbindingen tussen verschillende hersenstructuren te hervormen, waardoor het creatieve proces meer in balans komt tussen de hersenhelften. In de muziek is men tot dezelfde conclusie gekomen. De rechterkant van de hersenen is gekoppeld aan het waarnemen van toonhoogte, harmonie en ritmes en de linkerkant aan het verwerken van snelle veranderingen in frequentie en intensiteit van melodieën. Hierdoor vullen beide kanten van de hersenen elkaar aan en zijn dus belangrijk.
Klinische gevallen hebben ook bijgedragen aan het ontkrachten van de mythe. Patiënten met een beroerte blijken vaak zeer gelokaliseerde letsels te hebben in de rechter- of linkerhersenhelft. Deze letsels gaan vaak gepaard met specifieke gedragsstoornissen.
In de context van kunst zullen patiënten met een beroerte in de meeste gevallen een nieuwe schilderstijl ontwikkelen als gevolg van hun hersenletsel. Dit resulteert in de creatie van weidse landschappen en grotere figurale composities. Zo veranderde de Duitse schilder Anton Räderscheidt zijn schilderstijl na een beroerte in de rechterhersenhelft. Zijn werk gaf aanleiding tot meer vervormde voorstellingen van figuren en een meer algemeen gebruik van intense en felle kleuren. Federico Fellini, een Italiaanse filmregisseur, schilder en striptekenaar uit de 20e eeuw, leed aan een beroerte van de rechterhersenhelft, wat leidde tot een verwaarlozing van de linkerkant van het teken oppervlakte, die na 2 maanden ruimschoots was gecompenseerd. Op dezelfde manier gaan beroertes van de linkerhersenhelft ook gepaard met verschillende artistieke patronen.
Het creatieve proces kan dus niet worden toegeschreven aan slechts één hersenhelft. Zelfs na beschadiging van de rechter- of linker hersenhelft blijft het creatieve proces bestaan, ook al is het enigszins veranderd.
Plastische kunsten
Het laatste stukje informatie wat deze mythe onderuit haalt heeft te maken met leren en plasticiteit van de hersenen. Zoals je hierboven al hebt kunnen lezen, is het nu inderdaad algemeen bekend dat de hersenen een plastisch orgaan zijn, dat verandert en evolueert in de loop van ons leven. Ik herinner me nog goed dat toen ik jonger was ik slecht was in het vak beeldende vorming en ik net aan een voldoende haalde. Echter, als ik hieraan terugdenk, was er gewoon een kloof tussen mijn verbeelding en mijn uitvoerende vaardigheden. Mijn creativiteit werkte op een andere manier en door training en doorzettingsvermogen begreep ik uiteindelijk dat iedereen op zijn eigen manier creatief is. Er bestaat namelijk niet zoiets als een niet-creatief persoon.
Leren en ervaring creëren en versterken synaptische verbindingen, waardoor creativiteit een steeds veranderende en evoluerende hersenfunctie is. Zo vergroot een pianist door herhaling de omvang van het corticale motorische gebied dat geassocieerd is met de vingers, waardoor bepaalde moeilijke bewegingen gemakkelijker worden en hun muziek vaardigheden verbeteren.
Het is mogelijk om je hersenen te trainen om beter te worden in bepaalde dingen, zelfs in kunst. Dus, zoals de beroemde chef-kok Gusteau al zei over koken (ja, dit is een Ratatouille citaat): "Iedereen kan kunst". Laat je niet opsluiten door mythes en vooropgezette ideeën en wees je meest creatieve zelf.
Auteur: Jennifer Morael
Referenties:
