Heb ik de auto wel afgesloten? Heb ik het gas aan laten staan? Heb ik mijn portemonnee bij me? Allemaal normale gedachtes die iedereen weleens heeft. Als er echter sprake is van het dwangmatig controleren of de auto wel is afgesloten dan spreekt men van een obsessief-compulsieve stoornis, ook wel OCD genoemd. Specifiek hebben we het hier over het type OCD waar controleren centraal staat. Onderzoekers laten zien dat de activiteit van neuronen in een subcorticaal hersengebied, de subthalamische nucleus, wellicht ten grondslag ligt aan dit obsessieve gedrag.
Wat is OCD? Mensen met OCD hebben last van dwanggedachten (obsessies), die gepaard gaan met angst. Om deze angst te verlichten, kunnen ze dwanghandelingen (compulsies) uitvoeren met als doel om de obsessie te verminderen*. Er zijn verschillende vormen van OCD, zoals smetvrees, symmetriedwang en controledwang, om er maar een paar te noemen. In dit artikel zal de focus liggen op OCD patiënten met het subtype controledwang.
Uit eerder onderzoek bij mensen met Parkinson** die ook controle OCD hadden, was al gebleken dat OCD symptomen worden verlicht door diepe hersenstimulatie, waarbij een elektrode wordt ingebracht in de subthalamische nucleus (STN). De STN is een hersenkern die betrokken is bij motorische vaardigheden, vandaar dat die kern wordt gestimuleerd bij de ziekte van Parkinson. De vermindering van OCD-symptomen bij stimulatie van de STN suggereert dat dit gebied ook betrokken is bij het verwerken van cognitieve en emotionele informatie. Dit werd onderzocht door deze onderzoekers door het meten van de activiteit van individuele STN neuronen in controle OCD patiënten.
Grote twijfel
Aan het onderzoek deden tien patiënten met OCD mee die het type OCD hadden waar het herhaaldelijk controleren van dingen centraal staat. Ze moesten een taak uitvoeren waarbij ze plaatjes aan elkaar moesten koppelen. De proefpersonen kregen een plaatje te zien, waarna ze een korte rustperiode kregen. Hierna kregen ze weer een plaatje te zien en moesten beslissen of dit plaatje hetzelfde was als het eerste plaatje. Nadat de proefpersonen hier een beslissing over gemaakt hadden, waren er twee opties. De eerste optie was om op een knop te drukken om terug te gaan en te controleren of het antwoord goed was, de tweede optie was op de andere knop drukken om hun gegeven antwoord te bevestigen.
Meten van individuele neuronen
Alle proefpersonen hadden controle OCD ook Parkinson en moesten als behandeling voor Parkinson een operatie om elektroden te implanteren ondergaan. Deze operatie gaf de onderzoekers de mogelijkheid om de activiteit van individuele neuronen in de STN te meten. De belangrijkste bevinding was dat de activiteit van individuele STN neuronen beïnvloed werd door de onzekerheid van de proefpersoon. Bij meer onzekerheid vuurden de neuronen meer, wat resulteerde in meer check-gedrag. De STN lijkt dus een belangrijke rol te spelen bij de repetitieve gedachten en handelingen van controle OCD patiënten, wat zou kunnen verklaren waarom diepe hersenstimulatie van de STN het compulsieve gedrag vermindert bij deze patiënten. Dit onderzoek was zeer uitzonderlijk en moeilijk om te doen met mensen. Het is natuurlijk niet alledaags dat iemand tijdens zijn hersenoperatie een cognitieve taak moet uitvoeren! Tegenwoordig is diepe hersenstimulatie toegestaan voor OCD patiënten voor wie de reguliere vormen van therapie niet werken***. Wel zijn onderzoekers nog steeds druk op zoek naar de exacte plek in de hersenen die het beste kan worden gestimuleerd.
*Er bestaat een variant van OCD genaamd ‘Pure Obsessional OCD’, of afgekort Pure-O. Dit is een type OCD, waarbij mensen last hebben van obsessies die gepaard gaan met compulsies die zich alleen in het hoofd afspelen en zich dus niet uiten in het daadwerkelijk checken van of je bijvoorbeeld je huissleutels bij hebt of het voor de tiende keer je handen wassen. Deze opdringerige gedachten en beelden hebben de neiging om in bepaalde thema’s naar voren te komen, zoals zorgen over seksuele oriëntatie, relatiebeslissingen, angsten om iets illegaals te doen, pedofilie of overbezorgdheid over eerlijkheid of religie. Een bijbehorende compulsie (die zich dus alleen in het hoofd afspeelt) is dan bijvoorbeeld het analyseren van wat deze gedachten zeggen over jou als persoon en wanneer dit niet ontkracht kan worden, een Pure-O persoon wel moet aannemen dat zij een slecht persoon zijn.
** Parkinson is een neurologische aandoening die ontstaat door een tekort aan het boodschapperstofje in de hersenen, genaamd dopamine. Dit boodschapperstofje is belangrijk voor beweging, emoties, en andere functies. Bij Parkinson raakt de STN overactief door het verlies aan dopamine, wat leidt tot de typische symptomen zoals trillingen, stijfheid en traagheid.
*** Meestal ontvangen OCD patiënten een variant van cognitieve gedragstherapie genaamd exposure and response prevention waarbij patiënten worden blootgesteld aan situaties die obsessies uitlokken (deurklink aanraken) waarbij je je dwanghandeling probeert te weerstaan (niet je handen wassen). Daarnaast kunnen OCD patiënten antidepressiva krijgen voorgeschreven.
Auteur: Lorraine Fliek
Aangepast en geüpdatet: Joyce Burger
Referenties:
