Multiple sclerose (MS) is een neurodegeneratieve ziekte waar de meesten van ons wel eens van gehoord hebben, ondanks het relatief lage aantal dat wereldwijd voorkomt (slechts 2-3 miljoen mensen). Het is een ziekte waarvan ik het verloop ken omdat mijn oma in haar 30e symptomen kreeg die de rest van haar leven hebben beïnvloed. Mijn kennis over MS ging echter nooit veel verder dan tegen haar racen in haar elektrische rolstoel, en ik heb toen ik opgroeide altijd de gedachte gekoesterd dat het niet lang meer zou duren voordat er een geneesmiddel zou worden gevonden. Toch zijn we nu 20 jaar verder, en hoewel de situatie enorm is veranderd in de 50 jaar sinds de diagnose van mijn oma, zijn we nu echt een stap dichter bij de behandeling van MS?
Voor degenen die niet veel weten over ziekten in het zenuwstelsel, zoals ikzelf, is MS de naam voor de ziekte die wordt gekenmerkt door ontsteking en demyelinisatie van zenuwen in het centrale zenuwstelsel (CZS). "Demyelinisatie' is het proces waarbij de lipide (vette) omhulsels rond de axonen van zenuwcellen, myeline genaamd, worden weggenomen, wat de functie van aangetaste cellen negatief beïnvloedt. Helaas stopt de ziekte daar niet, want de demyelinisatie en ontsteking vallen samen met het verlies van axonen in de zenuwen van het CZS en de afbraak van wit en grijs hersenweefsel na verloop van tijd. Het "na verloop van tijd" is hier belangrijk, omdat MS zich presenteert als een van de drie subtypes: primair progressief (PPMS), secundair progressief (SPMS) en remissie(RRMS). MS met remissie (ook wel terugval) komt het meest voor en slechts ~10-15% van de MS-patiënten ervaart progressieve subtypes. Bij RRMS treden er regelmatig episodes van neurologische symptomen op en herstellen deze zich. Dit kan soms overgaan in secundair progressief, waarbij de symptomen na verloop van tijd blijven verergeren, zonder dat symptomen wegblijven of minder worden. Tot slot verergeren de symptomen bij het primaire subtype niet in episodes, maar worden deze meteen erger in een onvoorspelbaar tempo.
Ongeacht het type presenteren MS-symptomen zich niet alleen fysiek, zoals de meeste mensen wel weten, in de vorm van functieverlies van ledematen na verloop van tijd, maar ook cognitief. De schadelijke gevolgen voor de hersenen in de loop van het leven van een MS-patiënt zijn moeilijk te voorspellen, omdat het concept van neuroplasticiteit in onze hersenen betekent dat sommige patiënten een aanzienlijk verlies ervaren van cognitieve verwerkingssnelheid (de snelheid waarmee men taken afhandelt), visueel geheugen (beelden/visuele herinneringen oproepen) en executieve functies (zoals aandacht), terwijl anderen hier hun hele leven geen last van hebben.
MS komt drie keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, maar bij alle geslachten presenteert de ziekte zich het vaakst als de patiënt begin 30 is met een eerste episode van neurologische disfunctie, d.w.z. dat het zenuwstelsel zich abnormaal gedraagt. In alle episodes in een patiënten leven kan de disfunctie onmiddellijk optreden in de loop van uren, langzaam in de loop van dagen, of zelfs jarenlang optreden zonder dat de persoon het beseft. De term die wordt gebruikt voor terugval, of wel “remissie”, is afgeleid van de verraderlijke aard van de ziekte, aangezien de symptomen natuurlijk in remissie gaan, opnieuw langzaam of snel, en op elk moment kunnen terugkeren. Episoden blijven terugkomen in de loop van het leven van de MS-patiënt, maar de terugvallen worden na verloop van tijd minder frequent.
Om zo'n ziekte te kunnen behandelen is het nodig om deze ook te begrijpen, maar in dit stadium ontgaat MS ons. Er is aanzienlijke vooruitgang geboekt in het maken van modellen van het ontstaan en verergeren van MS in individuen, maar het exacte ziekteproces van MS blijft onbekend. Wat we wel weten is dat het immuunsysteem een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling en verergering van de ziekte. Immuuncellen vallen weefsel in het CZS aan, wat leidt tot demyelinisatie en afbraak van van het hersenweefsel. De meest interessante cellen in het immuunsysteem zijn B-cellen en T-cellen, die een cruciale rol lijken te spelen bij terugvallen. Geneesmiddelen die gericht zijn tegen T-cellen bleken niet effectief bij de behandeling van de symptomen van MS, maar geneesmiddelen gericht tegen B-cellen hebben de frequentie en intensiteit van terugvallen in dit subtype van MS verminderd. De vraag blijft echter waarom deze cellen van het immuunsysteem zo sluipend ons eigen centrale zenuwstelsel beginnen aan te vallen.
De belangrijkste theorie heeft te maken met een virus dat jij en ik waarschijnlijk allebei al hebben. Meer dan 90% van de volwassen wereldbevolking draagt het Epstein-Barr virus (EBV) met zich mee. Hoe dit de focus van MS-onderzoekers werd, had veel te maken met eliminatie processen en het zoeken naar overeenkomsten tussen patiënten. De meest diepgaande en langdurige studie was een onderzoek onder 10 miljoen personeelsleden van het Amerikaanse leger die meer dan 20 jaar werden gevolgd, totdat een klein percentage van hen MS ontwikkelde. Kijkend naar alle factoren die overeenkwamen tussen deze verschillende individuen, was de conclusie dat ze allemaal EBV hadden. Er is inderdaad aangetoond dat iedereen met MS besmet is met EBV. Maar als bijna iedereen EBV heeft, waarom ontwikkelen dan niet meer mensen MS? Zo komen we bij de kern van het MS-probleem. EBV lijkt een trigger te zijn voor het ontwikkelen van MS met remissie, maar het exacte mechanisme hierachter wordt slecht begrepen, grotendeels omdat een EBV-infectie zo complex is (Notitie van de redactie: er is een update geweest sinds het moment van schrijven, https://www.sciencedaily.com/releases/2024/05/240523153711.htm ).
EBV is zo alomtegenwoordig in de wereld omdat het ongelooflijk goed is in het infecteren van ons. Het kan ons lichaam binnendringen door B-cellen of epitheelcellen (de wanden van huid en organen) binnen te dringen, of in zeldzame gevallen zelfs T-cellen. Wanneer het een B-cel bereikt, begint het de genen in deze cellen van het immuunsysteem te herprogrammeren en te beïnvloeden, zodat het slapend en onaangedaan kan blijven. Er wordt ook gedacht dat EBV onze lokale cellen nabootst, waardoor het onder de radar van het immuunsysteem blijft, maar hierdoor begint het immuunsysteem zich waarschijnlijk te richten op het CZS. Er zijn eiwitten op het oppervlak van EBV die er identiek uitzien als eiwitten in het weefsel van CNS-cellen, dus het is niet moeilijk voor te stellen dat een verward en hyperactief immuunsysteem per ongeluk de verkeerde cellen bombardeert in een poging ons veilig te houden, zoals we zien bij aandoeningen van het immuunsysteem.
Hoe behandelen we de ziekte en wat kunnen we doen om de behandeling te verbeteren, gezien het feit dat we zo weinig weten over hoe de ziekte precies ontstaat en terugvalt? De meest voorgeschreven eerste reactie op een terugval is het gebruik van corticosteroïden om het immuunsysteem te dempen. Dit is effectief gebleken om de symptomen van een episode onder controle te houden, maar dergelijke medicijnen kunnen niet langdurig worden gebruikt omdat ze het hele immuunsysteem aantasten, waardoor we kwetsbaarder worden voor alle infecties. Een andere populaire behandeling is het gebruik van zogenaamde "disease-modifying treatments" (DMT's), waarvan de meest effectieve zich richten op bepaalde B-celtypen in het immuunsysteem, met aanzienlijk effect.
Hoewel de beschikbare behandelingen ongelooflijk nuttig zijn, behandelen ze alleen de symptomen en niet het hele probleem. Toekomstig onderzoek zal daarom waarschijnlijk de EBV-route blijven volgen om te begrijpen hoe deze later in het leven van een patiënt MS veroorzaakt. Vooruitgang in de richting van genezing van MS zal aanzienlijke vooruitgang opleveren, niet alleen op het gebied van onderzoek naar neurodegeneratieve ziekten, maar ook op het gebied van virologie, genetica, antilichamen en cognitief onderzoek.
Auteur: Thomas von Rein
Referenties
