Onderzoek naar de geestverruimende effecten van psychedelische drugs hoeft zich niet alleen te richten op de potentiële positieve invloed op het verlichten van symptomen van psychiatrische stoornissen; ze kunnen ook dé sleutel zijn tot het begrip van fundamentele processen van ons bewustzijn. Eén van de meest genoemde ervaringen die wordt geassocieerd met het gebruik van psychedelica is het “oplossen van het ego”, waarbij iemands concept van een gevoel van eigenwaarde wegsmelt en een gevoel van “eenheid” met de wereld overblijft. Onze zintuigen en perceptie van de wereld zijn niet per se betrouwbaar, maar omdat we het bewustzijn niet kunnen meten, blijft het de beste plek om te beginnen. We kunnen echter wel in de hersenen kijken en de puzzel van ons ego beginnen te leggen wanneer we begrijpen wat er gebeurt als het ego vervaagt.
Wanneer iemand een gemiddelde tot hoge dosis van een psychedelicum krijgt toegediend, zoals psilocybine, ook bekend als “paddo's”, beginnen er enorme veranderingen plaats te vinden in de hersenactiviteit en netwerken tussen hersencellen. Psilocybine is een 5HT2A receptor agonist, wat betekent dat het bindt en een 5-HT (serotonine) eiwit van type 2A receptor activeert waar serotonine aan kan binden. De activering van deze 5-HT-receptoren in de hersenen creëert een tsunami van activiteit, zowel tussen als binnen verschillende netwerken in de hersenen. Hersennetwerken die hun neuronen gewoonlijk tegelijk, of synchroon, laten vuren, de-synchroniseren snel na de activiteit, en hersengebieden die tijdens het normale bewustzijn niet met elkaar communiceren, beginnen plotseling hun activiteit te synchroniseren. Men denkt dat deze ingrijpende verandering in de communicatie tussen netwerken leidt tot effecten als synesthesie (“geluiden zien” of “woorden proeven”) en langdurige veranderingen in denkpatronen en emotionele reacties op herinneringen. Deze veranderingen zijn zelfs zo drastisch dat in een recent wetenschappelijk artikel, waarin de effecten van psilocybine op de synchroniteit in de hersenen werden onderzocht, werd gesteld dat de effecten op de organisatie in de hersenen bij dezelfde persoon voor en tijdens een “trip” net zo groot waren als het verschil tussen twee mensen.
Is deze verandering een aanwijzing voor een dieperliggend proces? Eén netwerk in het bijzonder heeft de meeste aandacht gekregen van psychedelisch onderzoek vanwege de effecten op het bewustzijn. Het “default mode network” (DMN) wordt zo genoemd omdat het hersengebieden verbindt die actief zijn als we niets doen of in wat neurowetenschappers “wakkere rust” noemen. Een soort baseline activiteit dus. Het is op deze momenten, wanneer we niet bezig zijn met een taak, dat onze ego het meest actief is. Hier kunnen ook het beste toekomstscenario's inbeelden, nadenken over onze vorige herinneringen of herkauwen wat er maar in ons opkomt, positief of negatief. Voor sommigen kan onze ego zeer luidruchtig zijn, voor anderen met anendofasie (een gebrek aan interne monoloog) kan het beeld of de stem van onze ego een stuk abstracter zijn. Wanneer deelnemers onder invloed zijn van psychedelica, laten hersenscans zien dat hun DMN significant minder actief is dan normaal; hier zijn onze hersenen dus juist actiever ten opzichte van de baseline! Het DMN werkt ook als een remmer, die voorkomt dat niet-verbonden hersengebieden met elkaar communiceren, wat bijdraagt aan de verhoogde signalering tussen hersengebieden die normaal gesproken niet met elkaar communiceren.
Het feit dat het DMN actief is tijdens “wakkere rust” is niet het enige bewijs als bron van onze ego. Studies hebben de activiteit van het DMN geassocieerd met (subjectieve) gevoelens van zelfbewustzijn, bewustzijn en rationeel denken. Veranderingen in dit netwerk worden ook weerspiegeld in psychiatrische stoornissen, waar bijvoorbeeld bij depressie het DMN actiever is dan in niet-depressieve controles, waarbij een verhoogde activiteit van het DMN een depressieve episode kan voorspellen. Gezien de sterke associatie tussen depressie en overmatig rumineren (oftewel. te veel aan jezelf denken in de context van de wereld om je heen), is het geen verrassing dat een medicijn dat de DMN-activiteit vermindert, aantoonbaar leidt tot blijvende antidepressieve voordelen.
Het voortdurende onderzoek naar de effecten van psychedelica op de subjectieve ervaring roept een aantal boeiende psychologische vragen op. Ten eerste, hoe denken we over de staat van bewustzijn van iemand die geen ego ervaart? Is het hebben van een 'ik' noodzakelijk om als bewust te worden beschouwd of bevind je je op een ander bewustzijnsniveau? De psychedelische staat wordt vaak geassocieerd met zogenaamde “bewustzijnsniveaus”, wat suggereert dat hun effecten op de hersenen de bewuste ervaring ofwel verlagen ofwel verhogen ten opzichte van de DMN baseline. Ongeacht het niveau heeft het vermogen om het bewustzijn op deze manier te manipuleren de mogelijkheid om bij te dragen aan het vaststellen van een meetbare eenheid van bewustzijn.
Veel van het psychedelisch onderzoek dat in de schijnwerpers staat, gaat over de gunstige effecten van psychedelica op de geestelijke gezondheid in een klinische setting als een vorm van therapie. Maar psychedelica, die zoveel invloed kunnen hebben op het functioneren van de hersenen , bieden ongelooflijk interessante openingen naar de dimensies van bewustzijn in een meer traditioneel cognitief onderzoek. Hersennetwerken zoals het DMN spelen een rol in ons voortdurende gevoel van een “zelf”. Ons groeiende begrip van bewustzijn en de rol van het ego zal ons niet alleen helpen bij de behandeling van psychiatrische stoornissen, maar ook bij het begrijpen van het fundament van het menselijk verstand.
Psychedelisch onderzoek is ook geëvolueerd door middel van onderzoek naar meditatie. Studies over de invloed van meditatie op het DMN hebben een vergelijkbaar, maar minder uitgesproken, effect aangetoond als psychedelica, waarbij regelmatige beoefenaars een over het algemeen minder actief DMN vertonen na meditatie. Bovendien toonden studies naar het fenomeen van “aarden” tijdens een psychedelische trip aan dat de praktijk de verhoogde activiteit in de hele hersenen vermindert. Aarden verwijst naar het richten van de aandacht op de omgeving, een oefening die vergelijkbaar is met mindfulness, waarbij men probeert zijn volledige aandacht te geven aan het huidige moment. Angststoornissen worden vaak geassocieerd met verhoogde activiteit in verschillende hersengebieden, en depressie met een hyperactief DMN. Misschien zijn er al aanknopingspunten voor de kracht van meditatie en mindfulness in de omgang met depressie en momenten van angst in ons dagelijks leven.
Auteur: Thomas Rein
