In een recente aflevering van de BrainMatters podcast vertelde gast Dr. Philip Ryan hoe zijn studie van de neurowetenschappen zijn kijk op slachtoffers van verslaving had veranderd, waardoor hij meer medeleven en empathie kreeg voor hun strijd. Omgekeerd kun je je in veel waargebeurde misdaadzaken vaak afvragen waar de empathie van de dader is gebleven. Is er iets mis met hen? Hoe konden ze dit doen? Door zulke vragen te stellen, vellen we een moreel oordeel over anderen. Begrijpen hoe we morele beslissingen nemen helpt ons niet alleen om ons in te leven in andere mensen, maar ook om in te zien wanneer onze oordelen worden gemanipuleerd.
Je hebt vast wel eens gehoord van het 'trolleyprobleem'. Ter herinnering: bij het trolleyprobleem moet de deelnemer zich voorstellen dat hij voor een hefboom staat en naar een camerabeeld van een treinspoor kijkt. Voor hen staan 5 mensen vastgebonden aan één vork in het spoor, en één persoon vastgebonden aan de rails op de andere vork. De hendel kiest welke richting de tegemoetkomende trein zal nemen, wat onvermijdelijk het leven kost van degenen die op zijn pad komen. Vanuit jouw gezichtspunt kun je zien dat de trein op dit moment de vijf mensen zal doden en jij kunt dat veranderen door er één op te offeren om er vijf te redden. Dit is een moreel dilemma, maar het is een dilemma dat grotendeels onpersoonlijk is; je staat buiten de situatie en je enige actie is om de hendel over te halen. Maar wat als de situatie meer betrokken is? In dit scenario sta je op een loopbrug boven het spoor met de vijf slachtoffers onder je. Naast je staat een hele grote man, van wie je weet dat hij de aanstormende trein voldoende zou hinderen om de vijf mensen te redden. Het enige wat je moet doen om vijf mensen te redden is zijn leven opofferen door hem in het pad van de trein te duwen.
Het is geen verrassing dat mensen hun beslissingen veranderen wanneer ze deze twee scenario's voorgeschoteld krijgen. Waar ze zich eerder in staat voelden om de utilitaire (grootste voordeel) keuze te maken om één iemand op te offeren om velen te redden, kiezen ze er in het meer persoonlijke scenario instinctief voor om niet te handelen. Vanuit het perspectief van de psychologie was de redenering duidelijk: hoe persoonlijker de situatie, hoe minder waarschijnlijk het is dat we de utilitaristische beslissing nemen. De neurowetenschap ondersteunt dit en gaat nog dieper. Hersenscans van mensen die het trolleyprobleem en andere morele dilemma's ondergingen, toonden aan dat hoe persoonlijker de mensen zich betrokken voelden, hoe meer activatie werd gezien in emotionele centra van de hersenen. Het meest opvallend was de ventromediale prefrontale cortex (vmPFC), die een nauw netwerk heeft met andere gebieden die bekend staan om emotionele verwerking, waaronder de amygdala. Deze regio's, die actief zijn wanneer ze emotioneel gerelateerd zijn aan een situatie of persoon, remmen meer rationele regio's af, waardoor het moeilijker wordt om puur rationeel te denken en te functioneren. In het meer persoonlijke scenario is de kans dus groter dat mensen de man niet duwen omdat ze niet in staat zijn om de utilitaristische beslissing coherent te beoordelen.
Als emoties zo nauw verbonden zijn met emotie, betekent dat dan dat we kunnen manipuleren hoe mensen oordelen over moreel geladen situaties? Ja, en het komt vaker voor dan ooit. Bij mensen met antisociale persoonlijkheidsstoornissen, zoals psychopathie en sociopathie, resulteert het atypische morele oordeel in een storing in de communicatie tussen de vmPFC en andere gebieden. Maar instinctieve morele oordelen veranderen is veel gemakkelijker dan ze verwijderen. Geweld tegen een ander, vooral tegen grote aantallen mensen, wordt over het algemeen moreel veroordeeld. Studies hebben echter aangetoond dat als mensen geloven dat ze zullen worden uitgesloten van hun sociale groep als ze geen immoreel gedrag vertonen, ze hun morele kompas zullen aanpassen om hun sociale status te behouden. Deze manipulatie van het verlangen om bij een gemeenschap te horen beïnvloedt ons niet alleen in persoonlijke kringen, maar ook online, wat kan leiden tot het hatelijke taalgebruik dat we vaak tegenkomen in sociale ruimtes.
Tot slot is het manipuleren van de manier waarop het morele scenario wordt gepresenteerd een zeer effectieve manier om morele oordelen te manipuleren. Door bijvoorbeeld walging op te wekken bij deelnemers door ze in een vieze kamer te laten staan versus een schone, zagen onderzoekers dat deelnemers harder oordeelden over moreel beladen scenario's. De eenvoudige manier om informatie te presenteren op een manier die de kijker doet walgen, zorgt er dus voor dat ze eerder geneigd zijn om te oordelen over een moreel beladen scenario. Op deze manier zorgt het simpele feit dat informatie wordt gepresenteerd op een manier die de kijker doet walgen ervoor dat ze eerder geneigd zijn om de informatie moreel te veroordelen.
Het kan behoorlijk afschuwelijk zijn om eraan herinnerd te worden hoe gemakkelijk we gemanipuleerd kunnen worden in onze beslissingen, moreel of anderszins, door hoe we ons voelen of hoe men ons laat voelen. Maar door te begrijpen hoe bovenstaande processen worden gebruikt, kunnen we onszelf de middelen geven om ze ongedaan te maken. Om terug te komen op wat Dr. Ryan zei: begrip bevordert compassie. Door de tijd te nemen om onze emotionele reacties te begrijpen en te proberen de situatie van anderen te begrijpen, kunnen we betere morele oordelen vellen vanuit compassie.
Auteur: Thomas von Rein
Referenties:
