Mindfulness-meditatie is een vorm van meditatie waarin volledig op het hier en nu gefocust wordt. Alle aandacht ligt op het rustig in- en uitademen. Op het moment dat er een gevoel of gedachte opkomt, wordt deze volledig geaccepteerd en niet beoordeeld. De traditie van meditatie komt uit het Oosten, maar Westerse mensen beginnen het steeds meer te integreren in hun dagelijks leven. En dit is niet zonder reden.

Onderzoek wijst uit dat mindfulness meditatie ontzettend veel voordelen met zich meebrengt. Het is bewezen dat het beoefenen van mindfulness-meditatie het welzijn van mensen vergroot. Daarnaast wordt het steeds meer geïntegreerd in klinische settings, want behandelprogramma’s met mindfulness-onderdelen leiden namelijk tot de verlichting van klinische klachten. En de lijst gaat nog door: onderzoek gericht op het brein laat zien dat de structuur van het brein op een positieve manier kan veranderen.

Een nieuwe studie beantwoordt een belangrijke aansluitende vraag. In tegenstelling tot de structuur van het brein, kan men zich namelijk ook afvragen wat mindfulness verandert aan de dynamiek van het actieve brein. Hoe verschillen de breinen van mindfulness-meditatie beoefenaars en niet-beoefenaars op dit niveau? Om dit te kunnen beantwoorden werd aan de hand van fMRI-data gekeken naar drie relevante hersennetwerken.

Drie netwerken, drie functies

Kandidaat 1: het Default Mode Network (DMN). Dit netwerk is actief op momenten waarin je wakker bent en ongefocust bent op de externe wereld. Denk hierbij aan momenten als dagdromen of introspectie. Waarom werd dit gebied geanalyseerd? Het DMN is relevant voor mindfulness-meditatie, want tijdens meditatie sluiten we ons af van de externe wereld. Kandidaat 2 was het Saliency Network (SN). “Saliency” heeft betrekken op zaken die onze aandacht makkelijk trekken. Dit netwerk werd meegenomen in de analyse omdat het gelinkt is aan de mate waarin we bewust zijn van het afdwalen van onze gedachten, met name emotioneel getinte gedachten. Best relevant voor meditatie toch? Als laatste werd gekeken naar het Central Executive Network (CEN). Dit netwerk is actief wanneer iemand actief probeert te focussen op het heden en wanneer we onze aandacht bijsturen.

Hoe ging het onderzoek in zijn werk?

De procedure was als volgt. Een 26-tal deelnemers zonder ervaring met meditatie werd twee weken lang getraind op mindfulness-meditatie aan de hand van ademoefeningen. Vervolgens kregen ze een mindfulness-vragenlijst om hun mindfulness-vaardigheden vast te stellen. De onderzoekers verwachtten dat de hierboven benoemde hersennetwerken van de deelnemers die hoger scoorden op deze vragenlijst op een duidelijke manier verschillen van deelnemers die laag scoren op de mindfulness-vragenlijst.

Bevindingen en interpretatie

Wat deden de breinen van mensen die beter zijn in mindfulness meditatie nou precies anders? Uit de data blijkt dat de drie netwerken van mensen die beter zijn in mindfulness minder in verbinding staan met elkaar. In andere woorden, de netwerken zijn meer van elkaar gescheiden en er vindt minder communicatie plaats. De interpretatie hiervan is lastig, maar de onderzoekers durven toch een aantal gedachtegangen naar voren te brengen. Een belangrijke hiervan betreft de verlaagde connectiviteit tussen het Central Executive Network (relevant voor het bijsturen van aandacht) en het Saliency Network (relevant voor emotionele gedachten). De verzwakte verbinding tussen de twee netwerken zorgt er misschien voor dat een mindfull persoon beter in staat is om controle te krijgen over afwijkende piekergedachten tijdens het mediteren. Hoe dan ook, het vinden van dit soort verschillen is een belangrijke stap naar een volledig begrip van de krachten en mechanismen achter mindfulness-meditatie. Dit is belangrijk, want of je het nou aan de wetenschapper of beoefenaar vraagt, mindfulness-meditatie heeft nog veel onontdekte potentie.

Dit artikel is gepubliceerd in Frontiers in Human Neuroscience.

Auteur: Sander van Bree