De substantia nigra (oftewel: “zwarte substantie”) is een groep neuronen die onderdeel zijn van de basale ganglia. Ze spelen een belangrijke rol bij het starten van een vloeiende beweging. Zonder de substantia nigra is het onmogelijk om uit een stoel op te staan, je hand op te tillen om een vlieg dood te slaan, of je koffiemok op te tillen. Vanuit de substantia nigra vertrekken axonen die de neurotransmitter dopamine loslaten naar het striatum.

Ziekte van Parkinson

Om de functie van hersenregio’s te begrijpen is het vaak nuttig om bepaalde ziektes nader te bestuderen. De ziekte van Parkinson bijvoorbeeld, kan ons veel leren over de functie van de substantia nigra. Vanaf het 45^e levensjaar beginnen de neuronen in de substantia nigra langzaam af te sterven, met een verlies van ongeveer 1% per jaar. Voor de meeste mensen is dit geen probleem. Personen die echter al niet veel substantia nigra neuronen hadden of bij wie het afsterven te snel gaat, ontwikkelen de ziekte van Parkinson. Als het aantal neuronen lager wordt dan 20-30% van de normale hoeveelheid ontstaan de eerste Parkinson symptomen. Dit komt doordat er een tekort ontstaat aan dopamine.

Typische symptomen van de ziekte van Parkinson zijn verstijfde ledematen, trillingen (tremor), evenwichtsproblemen en een vervlakte gezichtsuitdrukking. Patiënten hebben ook vaak moeite met het vrijwillig starten van een beweging. Het is een progressieve ziekte, dus de ernst van de symptomen neemt toe.

Behandeling van de ziekte van Parkinson is in beperkte mate mogelijk. Omdat dopamine de bloed-brein barrière niet kan passeren heeft het toedienen van ervan geen zin. De bouwstof van dopamine, L-dopa, kan echter wel door deze barrière en wordt in de hersenen omgezet in dopamine. Daarom wordt L-dopa in pilvorm toegediend aan Parkinson patiënten. Dit is echter niet bij iedere patiënt effectief en de werking van L-dopa neemt af naarmate de ziekte vordert.

Auteur: Bart Aben