Samenvatting
De hypothalamus bevindt zich schuin onder de thalamus (‘hypo’ betekent ‘onder’ of ‘laag’) en is betrokken bij veel verschillende functies van het autonome zenuwstelsel. De voornaamste taak van de hypothalamus is het reguleren van de homeostase. De hypothalamus zorgt ervoor dat het lichaam in balans blijft, bijvoorbeeld door behoeftes als honger, dorst, slaap en seks, maar ook emoties te reguleren. Belangrijk daarbij zijn de verbindingen met de hypofyse. De hypothalamus zorgt ervoor dat deze hormoonklier bepaalde hormonen produceert. In stressvolle situaties bijvoorbeeld, stuurt de hypothalamus de hypofyse aan, waardoor via de bijnierschors het hormoon cortisol vrijkomt, wat ons alert maakt en klaar om in actie te komen. Dit systeem wordt de HPA as genoemd. De H staat voor hypothalamus, de P voor pituitary gland (Engels voor hypofyse) en de A voor adrenal gland (Engels voor bijnierschors).

Motivatie
Door de hypothalamus lopen axonen die de hersenstam met de basale ganglia verbindt. Als deze axonen onderbroken worden bij ratten, ontstaat er een gebrek aan motivatie. Het is alsof de drive om bijvoorbeeld te eten of om te paren wegvalt. Elektrische stimulatie van deze axonen zorgt er juist voor dat de rat actief wordt. Als er eten of water beschikbaar is zal de rat gaan eten of drinken en als er een rat van het andere geslacht aanwezig is zal de rat gaan paren. De axonen die door de hypothalamus lopen spelen dus een belangrijke rol bij de algemene motivatie van allerlei verschillende gedragingen.

Honger
De hypothalamus speelt ook een specifiekere rol bij het motiveren van gedrag, namelijk bij eten. Het laterale deel is belangrijk voor het honger gevoel. Wanneer dit deel vernietigd wordt, zullen ratten nog wel eten, maar slechts net genoeg om in leven te blijven. Een ander deel van de hypothalamus, het ventromediale, heeft een tegengestelde functie. Als dit deel beschadigd is, wordt voedsel sneller verteerd dan normaal en voornamelijk omgezet en opgeslagen in vet. Daardoor blijft er weinig brandstof over voor het lichaam. Het lichaam gaat daarom signalen naar de hersenen sturen dat er meer voedsel nodig is, omdat er te weinig energie voorhanden is. Als de ventromediale hypothalamus niet goed functioneert dooft het hongergevoel dus niet meer uit na het nuttigen van een maaltijd. Mensen met een tumor in dit deel van de hypothalamus ontwikkelen daarom vaak obesitas.

Seks
De ventromediale hypothalamus is tevens belangrijk voor de seksdrive van vrouwelijke dieren. Er bevinden zich receptoren voor de hormonen oestrogeen en progesteron. Deze hormonen komen vrij tijdens de ovulatie, waardoor de seksdrive toeneemt op het moment dat het vrouwelijk dier vruchtbaar is. Bij mensen is deze invloed veel kleiner. De seksdrive van vrouwen is niet afhankelijk van de hormooncyclus.

Slaap 
De hypothalamus is ook belangrijk voor het slaap/waak ritme. Wanneer bij ratten het voorste deel van de hypothalamus verwijderd wordt leidt dit tot enorme slaperigheid en uiteindelijk zelfs tot de dood. Verbindingen met de thalamus spelen hierbij een belangrijke rol.

Auteur: Bart Aben