Best een vreemd idee: Iedere avond gaan we liggen wachten tot we in een soort onbewuste staat terechtkomen, erop vertrouwende dat we ongeveer 8 uur later weer zullen ontwaken. Dit noemen we slaap. We slapen ⅓ van ons leven, dat is gemiddeld zo’n 26 jaar! Maar hoe komen we in zo’n slaap toestand terecht? En wat voor nut heeft het eigenlijk?
Vroeger dacht men dat het brein simpelweg “uit” ging tijdens slaap, maar dit klopt niet. Er gebeurt juist een heleboel. Wanneer het donker wordt activeert de pijnappelklier, een klier in het centrum van het brein die eruit ziet als een heel klein dennenappeltje. Deze produceert melatonine, een stofje dat je slaperig maakt. Licht zorgt voor inhibitie van de pijnappelklier, dan stopt de melatonine productie juist. Daarom voelen we ons ‘s avonds moe en overdag (hopelijk) niet.
De hersenstam (waaronder de pons, medulla, en midbrain) en de hypothalamus produceren GABA, een inhiberende neurotransmitter. Deze neurotransmitter zorgt ervoor dat andere neuronen minder vaak vuren en brengt het brein daardoor in een rustigere staat. Met een electroencephalogram (EEG) kunnen we die verandering in hersenactiviteit meten.
Wanneer we slapen gaan we door verschillende fases heen. We komen eerst in de niet-REM slaap terecht. Op het EEG neemt de frequentie van hersenactiviteit langzaam af en de amplitude toe. Dat betekent dat neuronen synchroon in een langzamer ritme vuren. Zo komen we in een diepe slaap terecht. De thalamus, de poortwachter van het brein, laat geen signalen naar de cortex meer door, waardoor je afgezonderd bent van de externe wereld. Vervolgens versnelt de hersenactiviteit weer en komen we in de REM-slaap terecht. Opvallend is dat tijdens REM-slaap het EEG dezelfde activiteit vertoont als wanneer je wakker bent. Dit komt doordat we dromen. De thalamus zet de poort dan op een kiertje waardoor er weer signalen naar de cortex kunnen gaan. Deze signalen voeden de inhoud van onze dromen. De hersenstam stuurt inhiberende signalen naar de spieren, zodat we de bewegingen in dromen niet daadwerkelijk uitvoeren. Eigenlijk is ons hele lichaam tijdens REM-slaap verlamd, behalve de ogen die tijdens het dromen wel bewegen. Dat verklaart de term REM: “rapid-eye movement” slaap (vrij vertaald, “snelle oogbeweging slaap”). Deze cyclus van de niet-REM naar REM slaap duurt ±90 minuten en herhaalt zich ongeveer 5 keer op een nacht.
Er zijn boeken vol geschreven over de mechanismen achter slaap, maar dit is in een notendop hoe het werkt. Dan rest de vraag waarom we eigenlijk slapen. Evolutionair gezien lijkt slapen een beetje verspilde tijd. Je zou denken dat organismen zich beter kunnen bezighouden met het verzamelen van voedsel of het vinden van een partner, dan 1/3e van de dag horizontaal te gaan. Er zijn verschillende theorieën over het nut van slaap. Een verklaring is dat het een soort eco-stand is van het lichaam om energie te besparen. We verbranden namelijk 10% minder calorieën tijdens slaap. Ook herstelt ons lichaam tijdens slaap. Slaap versterkt immers het immuunsysteem en tijdens slaap komen er groeihormonen vrij. Daarnaast wordt het brein “schoongemaakt” van afvalstoffen die gedurende de dag zijn opgebouwd. Ook vinden er veranderingen plaats tussen de connecties in het brein. Dit heet neuroplasticiteit. Dit zorgt er onder andere voor dat we herinneringen beter kunnen opslaan. De uitdrukking “een nachtje ergens over slapen” is dus zo gek nog niet! Kortom, slaap heeft veel verschillende functies en is belangrijk voor onze gezondheid. Sterker nog, slaap is van levensbelang.
Auteur: Pauline van Gils
Illustraties: Pauline van Gils